Pontyfikat papieża Franciszka, trwający od 2013 do 2025 roku, jest jednym z najbardziej znaczących w historii Kościoła katolickiego pod względem zaangażowania społecznego. Już od pierwszych dni swojej posługi biskupa Rzymu, Franciszek dał się poznać jako papież bliski ludziom, ubogim i wykluczonym, a także jako głos sumienia w globalnych debatach o sprawiedliwości, pokoju i ochronie stworzenia.
Ubodzy
Jednym z najważniejszych filarów jego nauczania i działalności była troska o ubogich. Franciszek wielokrotnie podkreślał, że Kościół powinien być „ubogi i dla ubogich”. W swojej codziennej działalności nie tylko nawoływał do walki z ubóstwem i marginalizacją, ale też sam dawał przykład prostoty i solidarności. Spotkania z bezdomnymi, uchodźcami, więźniami czy ofiarami katastrof nie były dla niego tylko gestami – stanowiły wyraz autentycznej bliskości i troski.
Ekologia integralna
Szczególnie ważnym i nowatorskim aspektem społecznego nauczania papieża Franciszka była kwestia ekologii. W 2015 roku ogłosił on encyklikę „Laudato si’. W trosce o wspólny dom”, która natychmiast została uznana za jedno z najważniejszych współczesnych dokumentów Kościoła. Nazwa dokumentu nawiązuje do Pieśni Słonecznej św. Franciszka z Asyżu, który postrzegał świat przyrody jako część Bożego stworzenia – braci i siostry człowieka.
W encyklice papież przedstawia koncepcję ekologii integralnej, zakładającej, że ochrona środowiska nie może być oddzielona od troski o sprawiedliwość społeczną i godność człowieka. Franciszek zauważa, że to właśnie najubożsi cierpią najbardziej z powodu degradacji przyrody – przez brak dostępu do wody, skażenie środowiska, katastrofy klimatyczne. Dokument ten stanowi też ostrą krytykę konsumpcyjnego stylu życia, globalizacji obojętności i systemów gospodarczych opartych wyłącznie na zysku.
„Laudato si’” to nie tylko teoretyczna refleksja, ale także wezwanie do nawrócenia ekologicznego. Papież zachęca do zmiany stylu życia, do bardziej odpowiedzialnej konsumpcji, ochrony zasobów naturalnych i budowania wspólnoty opartej na solidarności – również z przyszłymi pokoleniami. Dokument wywarł ogromne wrażenie nie tylko wśród katolików, ale także w środowiskach naukowych, ekologicznych i politycznych na całym świecie.
Dalszym rozwinięciem tej refleksji była adhortacja „Laudate Deum”, opublikowana w 2023 roku. Papież, w tonie bardziej alarmującym niż wcześniej, wyraził głębokie zaniepokojenie brakiem realnych działań ze strony rządów i wspólnot międzynarodowych wobec postępującego kryzysu klimatycznego. Podkreślił, że skutki globalnego ocieplenia są coraz bardziej dramatyczne – od ekstremalnych zjawisk pogodowych po masowe migracje klimatyczne – i że czas na działanie drastycznie się kurczy.
Klimatyczna odpowiedzialność
W „Laudate Deum” Franciszek nie tylko wzywa do odpowiedzialności polityków i liderów światowych, ale także ostrzega przed fałszywymi narracjami klimatycznego negacjonizmu. Przypomina, że troska o Ziemię nie jest opcjonalna, lecz moralnym obowiązkiem każdego człowieka wierzącego, który widzi w świecie stworzenie powierzone ludzkiej odpowiedzialności. Papież podkreśla, że wiara powinna wyrażać się w konkretnych działaniach – zarówno jednostkowych, jak i systemowych – w trosce o nasz wspólny dom.
Społeczny wymiar pontyfikatu Franciszka to również nieustanne wezwanie do dialogu i budowania mostów. Papież angażował się w liczne spotkania międzyreligijne i międzykulturowe, promując współpracę ponad podziałami. W 2019 roku podpisał wraz z wielkim imamem Al-Azharu dokument „O ludzkim braterstwie”, wzywający do pokoju, współpracy i wzajemnego szacunku. Działania te pokazały, że Franciszek postrzega Kościół nie jako zamkniętą instytucję, lecz jako przestrzeń spotkania, otwartości i pojednania.
Wołanie o pokój
W wymiarze międzynarodowym Franciszek wielokrotnie zabierał głos w sprawach pokoju, wojny i migracji. Szczególne miejsce w jego działaniach zajmowała obrona praw migrantów i uchodźców. Papież przypominał, że „migranci to nie liczby, lecz osoby”, i wzywał rządy państw do przyjmowania ich z godnością i solidarnością. Jego gesty – takie jak wizyty w ośrodkach dla uchodźców na Lampedusie czy Lesbos – miały silny przekaz symboliczny i moralny.
Decentralizacja
Wreszcie, Franciszek dążył do przemiany samego Kościoła – uczynienia go bardziej wspólnotowym, słuchającym i służącym. Promował decentralizację władzy, większą rolę świeckich, dialog w trudnych sprawach (jak rozwody, związki niesakramentalne czy osoby LGBT) i szukał dróg pojednania między tradycją a współczesnością. Styl jego pontyfikatu był pełen prostoty i pokory – od rezygnacji z przepychu po codzienne spotkania z ludźmi.
Podsumowując, pontyfikat papieża Franciszka to głęboko humanistyczna odpowiedź na wyzwania współczesnego świata. Jego społeczne zaangażowanie, odważne słowa i konkretne działania uczyniły z niego nie tylko duchowego przywódcę katolików, ale także jednego z najważniejszych autorytetów moralnych naszych czasów. Franciszek przypomina, że wiara chrześcijańska wyraża się przede wszystkim w miłości – do Boga, człowieka i całego stworzenia.