Inkluzywność to nasza rzecz

Termin „język inkluzywny” w środowisku kościelnym okryty jest złą sławą i samo wspomnienie o nim w wielu kręgach budzi nieufność. Kojarzy się on już nie tylko z trudnymi do zaakceptowania przez niektórych feminatywami, z osławioną „gościnią” na czele, lecz także iksatywami i tym podobnymi formami tzw. języka neutralnego płciowo. W tym kontekście – zwykło się przyjmować – język inkluzywny jawi się jako domena środowisk lewicowych. Kościołowi pozostawia się jedynie pole do oceny tego zjawiska i to z założenia oceny negatywnej.

Kościół inkluzywny?
Tym bardziej może zaskakiwać, że jednym z pojęć, które najczęściej pojawiają się w nauczaniu papieża Franciszka, jest właśnie „inkluzywność”. Brak nam miejsca na analizę wszystkich jego dokumentów i wygłoszonych przemówień, dlatego zatrzymam się na adhortacji Amoris laetitia. Przywołuję ten tekst, gdyż wielu, opierając się na nim, podejmowało rozważania na temat tego, kto i dlaczego powinien zostać wykluczony ze wspólnoty. Wszelkie dyskusje związane z tym dokumentem zdawały się iść w stronę kontrowersji dotyczących możliwości dopuszczenia osób żyjących w niesakramentalnych związkach do Komunii św. Tymczasem właśnie tutaj w przynajmniej kilku miejscach papież Franciszek zachęca do realizowania duszpasterstwa, które byłoby pełne miłości zawsze gotowej zrozumieć człowieka, przebaczyć mu, towarzyszyć, czekać, a przede wszystkim – uwaga – „włączać”.
Papież wyraźnie podkreśla, że ludzie Kościoła powinni kierować się w swoich działaniach duszpasterskich „logiką integracji”, pozwalając wszystkim doświadczyć, że „Kościół jest matką, która ich zawsze przyjmuje, troszczy się o nich z miłością i wspiera ich na drodze życia” (nr 299). Zaleca przy tym unikania osądów, które by nie uwzględniały złożoności sytuacji oraz cierpienia ludzi z powodu stanu, w jakim się znaleźli. Ojciec Święty podkreśla, że w posłudze duszpasterskiej „chodzi o włączenie wszystkich” i o pomoc „każdemu w znalezieniu jego sposobu uczestnictwa we wspólnocie kościelnej, aby czuł się «przedmiotem niezasłużonego, bezwarunkowego i bezinteresownego miłosierdzia»” (nr 297) i poleca „zachować szczególną uwagę, aby zrozumieć, pocieszyć, włączyć, unikając narzucania zestawu norm, jakby były ze skały, zyskując taki efekt, że [osoby potrzebujące] czują się osądzone i porzucone” (nr 49). Ewangelii bowiem – jak przekonuje Ojciec Święty – nie można „zdoktrynizować”, zamieniając ją „w martwe kamienie, by rzucać nimi w innych” (nr 49).

Z dala od innych Putnam opisuje kształtowanie się i rozwijania tzw. religijności sprywatyzowanej, osadzonej w sferze osobistej. Jak zauważa socjolog, może być ona istotna moralnie i satysfakcjonująca psychologicznie, ale niesie znacznie mniejszy kapitał społeczny. Chociaż ludzie zdają się być religijni, to jednak nie czują się przywiązani do określonej wspólnoty wiernych. Co więcej – tego typu religijność nie potrzebuje wsparcia wspólnoty. Owszem, może jakoś kształtować postawy osobiste, ale nie jest wyznaniem wspólnym. Mamy do czynienia z wierzącymi, ale już nie przynależącymi. Stąd trudno się dziwić sformułowanej przez Putnama puencie, która brzmi: „musimy na nowo stworzyć więzi między sobą”.
Czy możemy z poczuciem zadowolenia powiedzieć, że Putnam opisuje Kościół w Ameryce i te opisy nas nie dotyczą? Nie znam wszystkich parafii w Polsce i domyślam się, że w archidiecezji wrocławskiej są miejsca, do których ten opis absolutnie nie przystaje. Nie prowadziłem badań naukowych na ten temat, jednak zapisy, które znalazły się w dokumencie podsumowującym etap przygotowujący II Synod Archidiecezji Wrocławskiej, pozwalają stwierdzić, że tęsknota za Kościołem, w którym tworzymy na nowo więzi między sobą, jest naszą tęsknotą. Efektem spotkań w parafiach i dekanatach są pytania takie, jak: „Czy naprawdę jesteśmy razem?”, i dopowiedzenia w stylu: „Być może czasami przebywamy tylko fizycznie w tym samym miejscu, ale duchowo jesteśmy w świecie swoich uczuć i przekonań, przywiązani do własnej wrażliwości religijnej, do której inni powinni się dostosować” (nr 10). To mieszkańcy naszej archidiecezji doszli do następującego wniosku: „Nawrócenia i odnowy komunii potrzebujemy także na płaszczyźnie czysto ludzkiej. Wymagają tego relacje między różnymi stanami Kościoła (świeccy, duchowni, konsekrowani), relacje wewnątrz poszczególnych grup, a także relacje między wspólnotami w obrębie tej samej parafii. Zbyt często bowiem żyjemy oddzielnie, nie interesując się nawzajem swoim losem” (nr 12). To w naszych parafiach pojawiły się głosy, że „tęsknimy za Kościołem, który byłby bardziej «wspólnotą przyjaciół » niż instytucją dzielącą się «na kadrę zarządzającą i podległych obserwujących »” (nr 12). Może się zatem okazać, że opis amerykańskiego socjologa nie przystaje do naszego Kościoła, ponieważ jest zbyt łagodny.

Tworzenie wspólnoty
Przejście do porządku dziennego nad tymi zarzutami byłoby przyznaniem się do porażki. Przecież sam termin „ecclesia”, tłumaczony na język polski jako „Kościół”, oznacza ni mniej, ni więcej tylko: ‘społeczność’, ‘zebranie’ czy ‘zgromadzenie’. Zatem do istoty Kościoła należy gromadzenie w jedno. I na pewno środkiem do tego jest słowo, które nie tyle ma informować i poszerzać wiedzę na temat tego, w co Kościół wierzy, ile udzielać samego Boga, zwoływać ludzi i zapraszać do wspólnoty.
Zresztą św. Paweł w Liście do Koryntian, mówiąc o zadaniach apostolskich, zwraca uwagę na zleconą Kościołowi przez Boga „posługę jednania” i dane Mu w tym celu „słowo jednania” (2 Kor 5, 18-19). Tam jest użyty dość ciekawy termin „katallage”, przy którym słownik odsyła nas do terminów „kata” i „allos”, czyli dosłownie ‘ku innemu’, ‘ku drugiemu’. Można zatem powiedzieć – i nie będzie w tym nadużycia – że zadaniem Kościoła jest wychodzenie ku drugiemu (ku innemu), a sposobem jego realizacji jest właśnie słowo jednania.