(Fot. Abp Józef Kupny z dziećmi podczas Metropolitalnej Pielgrzymki Caritas. Trzebnica, 30 września 2017 r. MACIEJ RAJFUR/FOTO GOŚĆ)
Przez wiele lat żyliśmy w przekonaniu, że Kościół w Polsce, mimo tendencji ogólnoświatowych, opiera się postępującej sekularyzacji. Jak wskazują badania, było to złudne myślenie.
W ubiegłym, 2022 roku, z inicjatywy abpa dra Józefa Kupnego, staraniem Fundacji Obserwatorium Społeczne zostały przeprowadzone badania postaw religijno-społecznych Archidiecezji Wrocławskiej. Za realizację badań odpowiadał Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC. Oparta na nich publikacja pt. Archidiecezja Wrocławska w tyglu przemian ostatnich dekad, która właśnie opuściła drukarnię, zmusza do zastanowienia się nad pejzażem religijności, jaki nas otacza.
Kościół w Polsce
Od pokoleń Kościół katolicki w naszej ojczyźnie odgrywa ważną rolę w życiu politycznym i społecznym. W związku z tym istnieje wzajemne oddziaływanie między rządem a Kościołem. Kościół katolicki w Polsce cieszy się szczególnym statusem prawnym, opartym na konkordacie. Jest uznawany za jeden z tzw. „kościołów historycznych”, ma on również specyficzną pozycję w polskim systemie prawnym. Przekłada się to m.in. na prawo do prowadzenia działalności charytatywnej i edukacyjnej, a także udział w dialogu z władzami państwowymi w kwestiach dotyczących moralności, edukacji czy polityki społecznej.
Sekularyzacja
Przez wiele lat żyliśmy w przekonaniu, że Kościół w Polsce, mimo tendencji ogólnoświatowych, opiera się postępującej sekularyzacji. Jak wskazują badania, było to złudne myślenie. Proces sekularyzacji w Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich, przebiega stopniowo i może być złożony.
Coraz więcej osób w Polsce deklaruje się jako niereligijne. Spada również częstotliwość praktyk, co widać szczególnie w młodym pokoleniu (urodzeni w pierwszej dekadzie 2000 r.). Warto również pamiętać, że proces sekularyzacji może przebiegać w różnym tempie w różnych regionach Polski i dotyczyć różnych grup społecznych.
Demografia
Proces sekularyzacji jest częściowo wynikiem zmian demograficznych. Migracja, urbanizacja i wzrost edukacji wpływają na zmiany w systemie wartości i postawach religijnych. Geografia Archidiecezji Wrocławskiej, z dominującą aglomeracją monocentryczną – skupioną wokół Wrocławia będącego stolicą regionu – wymusza specyficzny profil duszpasterstwa. Przy takiej strukturze zdecydowana większość katolików mieszka w parafiach miejskich lub suburbialnych, a jedynie niewielka część w tradycyjnych parafiach wiejskich.
Dolny Śląsk
Badania przeprowadzone przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego wskazują na spadek intensywności praktyk religijnych mieszkańców Archidiecezji Wrocławskiej. Bez wątpienia wykazuje on większą dynamikę niż w diecezjach położonych w centralnej i wschodniej Polsce. Ciekawie, w świetle badań, prezentuje się profil religijny Wrocławia i jego okolic. Do tej pory w literaturze można było spotkać tezę, że religijność mieszkańców wsi jest wyraźnie większa niż dużych miast. Badania postaw religijno-społecznych Archidiecezji Wrocławskiej wskazują jednak co innego. Dane te należy jednak czytać w kontekście wspomnianej wcześniej swoistej aglomeracyjności diecezji.
Sam profil religijności respondentów badań sytuuje ich bliżej wiernych Kościoła katolickiego w Niemczech niż polskich diecezji, nawet tych, które wykazują się najniższymi wskaźnikami uczestnictwa w niedzielnych i świątecznych nabożeństwach.
Przyszłość
Polska nadal pozostaje głęboko zakorzeniona w katolickiej tradycji. Religia i Kościół mają wciąż jeszcze znaczący wpływ na wiele aspektów życia społecznego, politycznego i kulturalnego kraju. Czy sytuacja ta ulegnie zmianie? Tak wskazywałby trend sekularny. Nowe czasy, naznaczone doświadczeniem pandemii, kryzysu gospodarczego i wojny oraz laicyzujący się świat stawiają Kościół wobec wielu wyzwań. Od sposobu, w jaki się z nimi zmierzy, zależy także kondycja całego społeczeństwa, dla którego zwornikiem był katolicyzm ze swoim prorodzinnym i jednoczącym systemem wartości.
WOJCIECH IWANOWSKI
„Nowe Życie”